معانی مختلف عقل در جهان اسلام – قسمت اول – عقل به عنوان موجود مجرد متعالی

📜انسان و عالم عقول

“….این بحث گذشت که خداوند تعالی مقامات سه گانه‌ی خیال و عقل را مدارج و مراتب ترقی سالکین قرار داده است. پس انسان ابتدا به عالم محسوسات مادی تنزل کرده و آنگاه از این عالم به عالم محسوساتی که مجرد از ماده و لیکن مفید به مقدارند ترقی می‌کند و این حاصل نمی‌شود مگر به استعانت و کمک خیال که حاصل صیرورت و تکامل امور محسوس است؛ سپس از عالم خیال که تشکیل‌دهنده بعد برزخی اوست سفر به عالم عقل که عالم صور مفارقه است آغاز می‌گردد و این سفر نیز حاصل صیرورت خیال است که به عقل بالفعل تبدیل می‌شود. هریک از عوالم سه‌گانه دارای مدارج فراوان دیگری هستند و در میان این عوالم هر عالم که فراتر است به دلیل سعه و گستردگی بیشتری که دارد از طبقات بیشتری برخوردار است و انسان به اولین درجه از درجات عالم نهایت – عالم عقول – نمی‌رسد، مگر آنکه تمام درجات عالم قدر را که برزخ بین طبیعت و عقل است طی‌ نماید؛ چه اینکه نیل به اولین درجه از درجات عالم مثال – که واسطه بین دو عالم دیگر است – حاصل نمی‌شود مگر آنکه پیش ازآن تمام درجات عالم طبیعت طی شده باشد. پس جمیع عوالم با همه درجات و مراتبی که دارا هستند منازل سیر آدمی به سوی خداوند هستند…..بدان قوایی که قائم به بدن هستند و اعضای بدن که سازنده انسان مادی می‌باشند، سایه و نمونه و مثل نفس مدبّره و قوای مجرّده آن هستند و آن نفس مدبّره که دارای تجرّد برزخی است، با تمام اعضا و قوای خود سایه و نمونه انسان عقلی و جهات و اعتبارات عقلی آن است؛ پس این بدن طبیعی و اعضا و هیئت های آن، ظلال ظلال و مثال مثال آن حقیقتی هستند که در انسان عقلانی است….”

صدرالدین شیرازی

جهت تفصیل مباحث منابع ذیل معرفی می گردد:

📗کتاب ” اسفار اربعه” نوشته صدرالمتألهین شیرازی ترجمه محمدخواجوی

📗کتاب “ما و علوم انسانی ۴” مجموعه نشست های دومین دوره مقدماتی طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی

📙کتاب “نماد و اسطوره “نوشته حمید پارسانیا

📙کتاب “درآمدی به نظام حکمت صدرایی”نوشته عبدالرسول عبودیت