معانی مختلف عقل در جهان اسلام – قسمت دوم – قوه ای از قوای ادراکی انسان

وجوه عقل در نزد فیلسوفان مسلمان

همه فیلسوفان #مسلمان برای عقل انسان وجوه و مراتبی قائل شده‌اند. آنچه در انسان #عقل می‌نامند، همان نفس ناطقه او است که به سبب داشتن آمادگی برای شرک معقولات، و سپس به سبب درک معقولات، عقل نامیده شده است. پس نفس ناطقه انسان گاه به سبب داشتن #قوه و استعداد درک معقولات، و گاه به سبب عمل این قوه و ادراک بالفعل معقولات، و گاه به سبب داشتن مدرکات، معقول عقل نامیده می‌شود. نفس ناطقه را از جهت اول عقل بالقوه، و از جهت دوم عقل بالفعل، و از جهت سوم، هر گاه مدرکات معقول آن را منحصر در اصول و اولیات بدیهی لحاظ کنند، عقل بالملکه نامیده‌اند. به این ترتیب در فلسفه اسلامی هم استعداد خاص انسانی و هم کارکرد این استعداد و هم حاصل آن را عقل نامیده‌اند. این معانی همه از وجه نظر معرفت‌شناختی لحاظ شده‌اند، اما وجه نظر دیگری نیز وجود دارد که در آن عقل به موجودات خاصی اطلاق می‌شود که به وجودشان جسمانی است و نه اگر فعلی انجام دهند در انجام دادن آن محتاج جسم و جسمانی اند. همچنین مبدأ مطلق جمیع موجودات، یعنی #خدا را نیز در #فسفه اسلامی عقل نامیده اند. این دو معنی اخیر از وجه نظر مابعدالطبیعی که همان وجه نظر #هستی‌ شناختی است، لحاظ شده‌اند. پس در همین وجه نظر می‌توان از وجه نظر جهان‌شناختی نیز سخن گفت به این معنا که در جهان، موجوداتی وجود دارند که عقل نامیده می‌شوند. علاوه بر این، یک وجه نظر اخلاقی نیز وجود دارد که بر اساس آن عقل انسان، قوه‌ای است که محرک بدن انسان در آن دسته از اعمال جزئی است که انجام دادن آنها مستلزم رؤیت، تأمل و اندیشیدن است. عقل انسان را از این وجه نظر عقل عملی نامیده اند، در حالی که آن را از وجه نظر معرفت شناختی عقل نظری می‌نامند.

جهت تفصیل مباحث منابع ذیل معرفی می گردد:
کتاب ” منزلت عقل در هندسه معرفت دینی ” نوشته آیت الله #جوادی #آملی
کتاب “هستی از دو چشم انداز مقایسه هستی شناسی ابن سینا در اشارات و تنبیهات با هستی‌شناسی #ارسطو در متافیزیک” نوشته #اسکندر #صالحی
کتاب “مابعدالطبیعه چگونه ممکن است” نوشته #مهدی #قوام #صفری
کتاب “عقل در حکمت مشاء از ارسطو تا ابن سینا” نوشته #علی مراد #داودی

#عقل_فعال #ابن_سینا #فلسفه_اسلامی #عقل_بالفعل #قوه_ناطقه #عقل_نظری #عقل_عملی #حمید_پارسانیا #دانشگاه_تهران