📜 توحید ذاتی
“…در قوس صعود ، بحث از این است که عارف به مقامی دست می یازد که این واقعیت را به چشم دل شهود می کند. این شهود، به واسطه تجلی حق ، یعنی تجلی افعالی است. بنابراین، عارف با رسیدن به مقام فنای افعالی (شهود و درک توحید افعالی) در قوس صعود، به واقعیتی پی می برد که ازلا و ابدا در قوس نزول بوده است و خواهد بود. پس از این مرحله، عارف به مرتبه بالاتر و به مقام توحید صفاتی می رسد؛ مقامی که در آن، همه صفات را صفات حق می یابد و به تعبیری، عالم را پر از اسماء الله می بیند. این شهود رخ نمی دهد جز با فانی شدن صفات عارف در صفات حق که تنها با تجلی صفاتی ممکن است. در اینجا نیز عارف با پیمودن مسیر سلوک، از حقیقتی آگاه می شود که ازلا و ابدا در سراسر هستی حضور داشته است. توحید صفاتی، مرحله ای بالاتر از توحید افعالی است؛ زیرا فعل، امری خارجی و صفت، منشأ فعل و نسبت به فعل درونی تر و باطنی تر است. عارف سرانجام، به فنای ذاتی و توحید ذاتی می رسد؛ جایی که به واسطه «تجلی ذاتی»، همه ذوات را مندک و مستحیل در ذاتی واحد می یابد. اینجاست که ادعای وحدت شخصی وجود، به معنای دقیق و با همه جوانب سر بر می آورد؛ زیرا در این مقام، عارف در حال فنای ذاتی و زیر سیطرۀ تجلی ذاتی، در می یابد که یک وجود و یک ذات بیش نیست. این، همان مرحله فنای ذاتی است. بنابراین، در مرحله اول تجلی افعالی، در مرحله دوم تجلی صفاتی و در مرحله سوم، تجلی ذاتی یا توحید ذاتی و یا فنای ذاتی به عارف دست می دهد…”
سید یدالله یزدان پناه
جهت تفصیل مباحث منابع ذیل معرفی می‌گردد:
📗کتاب “مبانی و اصل عرفان نظری” نوشته سید یدالله یزدان پناه
📘کتاب ” مفاتیح الغیب” نوشته صدرالدین محمد شیرازی ترجمه محمد خواجوی
📕کتاب ” قرآن و عرفان و برهان از هم جدائی ندارند” نوشته حسن حسن زاده آملی