📜 علم روانشناسی و اندیشمندان مسلمان
مقطعی از تاریخ روانشناسی ، شاهد درخشش دانشمندان مسلمانی همچون کندی ،فارابی ، ابن سینا، بهمنیار، فخر رازی، ابوالبرکات بغدادی ، غزالی، ابن عربی ، سهروردی و ملاصدرا در عرصه فلسفه بود که با بهره گیری از چراغ هدایت‌الهی، مطالعات زیادی در حوزه های روان‌شناختی انجام داده اند. «کندی» اولین فیلسوف مسلمان است که نقش ویژه‌ای در واکاوی مفهوم نفس و قوای گوناگون آن داشت. رساله خواب و رؤیای وی که در قرون وسطا به زبان‌های اروپایی و زبان لاتینی ترجمه شد، در بیداری اروپا (رنسانس) مؤثر بود. « فارابی » شرحی بر کتاب علم‌النفس ارسطو نوشت و تلاش کرد دیدگاه‌های ارسطو و افلاطون را به هم نزدیک کند. وی همچون ارسطو، نفس را صورت بدن می‌داند اما برخلاف وی آن را منطبع در بدن – آنگونه که صورت منطبع در ماده است – تلقی نمی‌کند. « ابن سینا » مسائل مربوط به نفس انسانی را به تفصیل بررسی کرد. او ادله ای بر تجرد نفس اقامه نمود و به قوا، کارکردها و ویژگی‌های نفس انسانی پرداخت. از جمله مباحثی که وی در کتاب قانون طرح کرد؛ کارکرد بخش های مغز و نقش اعصاب در بدن بود. «غزالی» نیز به پیوند بین تن و روان معتقد بود و رفتار انسان را ناشی از فرآیندهای بدنی و روانی می‌دانست. وی فرآیندهای روانی همچون اندیشه، غم، شادی، درد و رنج، گرایش و گریز و به طور کلی محرکها و انگیزه ها را مورد بحث قرار داده بود. « ابن عربی » هم در کتاب فصوص الحکم درباره انسان کامل موضوعات و مباحثی را مطرح می‌کند که در روانشناسی قابل استفاده است. «ملاصدرا» در باب نفس، نظر خاص و متمایزی از دیگران دارد. وی معتقد است نفس در ابتدا از جوهری مادی برخوردار است و خواص ماده را دارد؛ اما به تدریج و در مسیر تکامل، ابتدا به نفس نباتی و سپس به نفس حیوانی و در نهایت به نفس انسانی تبدیل می‌شود و در هر مرحله از ابزار و استعدادهای مربوط به هر مرحله برخوردار می‌شود و در نهایت در مرحله نفس انسانی به درجه ای می‌رسد که دیگر هیچ یک از خواص و محدودیت های ماده، اعم از حجم و مکان و زمان و … را ندارد.
جهت تفصیل مباحث منابع ذیل معرفی می گردد:
📒کتاب “فلسفه علم روانشناسی” نوشته مسعود آذربایجانی
📕کتاب “تاریخ روانشناسی نوین” نوشته دوان شولتش ترجمه پاشا شریفی
📗کتاب “انسان از دیدگاه اسلام ” نوشته احمد واعظی
📙کتاب “نگاهی به روانشناسی اسلامی” مسعود آذربایجانی، مرتضی فرقانی و..
📔مقاله “کاستی‌های دانش روانشناسی در ایران” مسعود آذربایجانی