📜 مشروطه و ظهور حوزه عمومی
«حقوق مشترکه‌ی نوعیه» در ادبیات نائینی بر تفکیک حق و حکم استوار است؛ مطابق این مبنای استنباطی، هر انسانی واجد یک سری حقوق و تکالیف متمایز و شخصی است؛ آنگاه که فرد از دنیای فردی خود خارج می شود، وارد قراردادهای دوجانبه با دیگران، مثل شراکت و زوجیت و غیره می‌شود، مقوله‌ی جدیدی به منزله‌ی تکالیف و حقوق مشترکه‌ی زوجین و شرکاء و غیره در حوزه‌ی مدنی شکل می‌گیرد. فراتر از آن، افراد و خانواده‌ها و دیگر نهادهای مدنی که وارد زندگی سیاسی می‌شوند، یک سری تکالیف و حقوق جدیدی به منزله‌ی تکالیف و «حقوق مشترکه نوعیه» پدید می‌آید که بنا به تعریف نائینی، قلمرو کشوری و ماهیت ملی به معنای مدرن دارند و نه ملت به معنای پیروان یک دین و مذهب آن گونه که قبل از مشروطه به کار می‌رفت. به همین‌سان، آن گاه که ملتها، چونان واحدهای سیاسی مستقل، وارد یک زندگی مشترک جهانی می‌شوند، مجموعه تکالیف و حقوقی به منزله‌ی «حقوق مشترکه‌ی بین الملل» شکل می‌گیرد. اگر نائینی فقط از حقوق مشترکه‌ی زوجین و شرکاء در جامعه ی مدنی، حقوق مشترکه‌ی نوعیه سخن میگوید و از تکالیف متقارن بحثی به میان نمی‌آورد شاید دو دلیل دارد: نخست آن که، همه ی این تکالیف متقارن، از درون حقها و اعمال این حقها ناشی می شود و تابعی از آن است. برای مثال، دو فرد آن گاه که به اراده و اختیار خود پیمان زوجیت یا شراکت می بندند. به لحاظ تحلیلی ابتدا حقوق و سپس تکالیف متقابل تولید می شود.ثانیا. نائینی در موقعیت تاریخی خاصی قرار دارد که در حوزه‌ی سیاسی کسی از حق شهروندان و یا حق ملت ها در زیست جهانی سخن نمی‌گوید و همه از تکالیف و الزام ها بر شهروندان و ملتها گفته می‌شود. تأکید نائینی بر حقوق مشترکه‌ی نوعیه، حاکی از شناخت دقیق او از تحولات جهان و ظهور نظام جدیدی از زندگی سیاسی است که نه بر نفی حقوق دیگران، بلکه بر پذیرش حضور شهروندان و ملتها به مثابه شرکای ذی حق در حوزه ی ملی و بین الملل است.
مرحوم داود فیرحی
جهت تفصیل مباحث منابع ذیل معرفی می‌گردد:
📘کتاب ” آستانه تجدد (در شرح تنبیه‌الأمه و تنزیه‌الملّه) ” نوشته داود فیرحی
📕کتاب ” فقه و سیاست در ایران معاصر ( فقه سیاسی و فقه مشروطه) ” نوشته داود فیرحی
📗 کتاب “نظریه حکومت قانون در ایران (مبانی نظریه مشروطه‌خواهی)” نوشته سید جواد طباطبایی