📜 کانت و برابری حیثیات انسانی
محوری ترین تلاش کانت در حوزه اخلاق ارائه آموزه‌هایی است که در فرایندی صرفأ عقلانی به دست آمده باشند. در گفتمان اخلاق کانتی عمل مبتنی بر اراده آزاد و همراه با نیت خیری (Good wil) که ریشه در استقلال و آزادی فردی (Autonomy) داشته و بدون لحاظ تمایلات نفسانی و خودخواهی‌های شخص انجام گیرد اخلاقی تلقی خواهد شد. اما آیا واقعا می توان بر مبنای (ظاهرا) ذهنی فوق سیستمی از آموزهای اخلاقی را بنا نهاد. در اینجا است که نظریه اخلاقی کانتی مفهوم قاعده و قانون فراگیر (Universal law) را مطرح می‌کند. قاعده و قانون فراگیر در حقیقت ملاک و معیاری عینی تر برای ترسیم آموزه‌های هنجاری ارائه می‌دهد. اخلاق در نظریه کانتی با نفی هر آموزه غیر جهان شمول آغاز می‌شود. در حقیقت آموزه غیرقابل تسرّی به دیگران، نمی‌تواند یک آموزه اخلاقی تلقی شود. کانت با این آموزه بنیادین آغاز می‌کند؛ «بر اساس آموزهای عمل کن که مایلی آن آموزه قاعده و قانونی فراگیر باشد». قاعده و قانون فراگیر در واقع چیزی نیست جز ترجمان عقلانی توافق انسانها بر اصول و هنجارهای مقبول و مطلوب. اینک می توان ادعا کرد که کانت پیشنهادی قرارداد مدارانه برای هنجارها و آموزه‌های اخلاقی و در نتیجه مبانی حقوق بشر ارائه می‌دهد. طرح کانت کشف وجدان اخلاقی جامعه در یک فرایند عقلانی است. حال از حاصل جمع اصل غایت بودن انسان (Principle of end) و قانون جهان شمول، مبنایی عقلانی برای حقوق بشر ارائه داده خواهد شد. مقتضای قانون جهانشمول و همچنین اصل غایت بودن انسان، تصویر برابری انسانها در حیثیت انسانی است. بنابراین می توان گفت اخلاق کانتی در حقیقت بر یک اصل بنیادین اخلاقی که حاصل جمع برابری و حیثیت انسانی است استوار است؛ «با همه انسانها به صورت برابری به عنوان غایت بالذات (End) رفتار کنید». ترجمان این اصل کانتی در حوزه توجیهی حقوق بشر بسیار واضح است. از آنجا که همه انسانها به صورت برابر از حیثیت ذاتی و انسانی برخوردارند، پس به صورت برابر و فقط به دلیل انسان بودنشان از حق‌هایی که لازمه محترم شمردن آنها به عنوان غایت ذاتی است، بهره‌مند هستند.
سید محمد قاری سید فاطمی
جهت تفصیل مباحث منابع ذیل معرفی می‌گردد:
📗 کتاب “حقوق بشر در جهان معاصر(درآمدی بر مباحث نظری)” نوشته محمدقاری سید فاطمی
📘مقاله ” مبانی توجیهی- اخلاقی حقوق بشر معاصر” محمدقاری سید فاطمی
📒مقاله ” حقوق طبیعی و حق طبیعی: تحلیل مفهومی و تکامل تاریخی”نوشته مجید نکویی و محمدقاری سید فاطمی