📜در انواع ادراکات
“…و تعقل عبارت است از ادراک شئی از حیث ماهیت و حدش، نه از حیث چیزی دیگر، خواه تنها اخذ و اعتبار شود و یا با غیرخودش از صفاتی که بنابر این نوع از ادراک ، ادراک می شوند؛ و هر ادراکی ناگزیر از تجریدی در آن است، پس این ادراکات، در تجرید مترتب اند؛ اولی (احساس) مشروط به سه امر است: حضور ماده نزد آلت ادراک و احاطه کردن هیئت و اینکه مدرَک جزئی باشد؛ دومی(تخیل) از شرط اولی مجرد و رهاست؛ و سومی (توهم) از اولی و دومی مجرد است؛ و چهارمی(تعقل) ازهمه.
بدان که فرق بین ادراک وهمی و عقلی، بالذات نیست، بلکه به واسطۀ امری است که خارج از آن می باشد و آن اضافه به جزئی و عدم (اضافۀ به) آن می باشد، پس در واقع ادراک بر سه نوع است، همچنان که عوالم سه اند (پس احساس و خیال و عقل است و عالم عقل و مثال و حس)، و وهم (یعنی قوۀ واهمه) گویی عقل است که از مرتبه خود ساقط است، و به هر ادراکی، کندن و خلعی مر حقایق اشیاء و ارواح آنها را از کالبدهای اجسام و پیکره های مواد حاصل می گردد، پس صورت محسوس از ماده انتزاع می یابد، البته انتزاعی ناقص و مشروط به حضور ماده، و صورت خیالی انتزاع متوسطی دارد، از این روی در عالمی بین دوعالم است: عالم محسوسات و عالم معقولات، و صورت عقلی انتزاعی نام دارد، این در صورتی است که صورت از مواد اخذ شده باشد، و اما آنچه که به ذات خود عقل است، در تعقلش نیازی به تجرید از این تجریدات ندارد، و این معانی همان معانی هستند که شأن نفس ایجاب می کند که بدانها جهانی عقلی گردد و بر آنها ترتب عقلی پیدا نماید، یعنی از مبدا نخستین آغاز کرده و به قولی که همان فرشته های مقرب اند، و تا نفوسی که آنها هم پس از نخستینی ها فرشته اند، تا آسمانها و عناصر و شکل کل و طبیعت، گذر و ترتّب عقلی نموده و درنتیجه جهانی عقلی که تابناک با نور عقل اول است شود..”
صدالدین محمد شیرازی(ملاصدرا)
جهت تفصیل مباحث منابع ذیل معرفی می گردد:
📗کتاب “درآمدی به نظام حکمت صدرائی-جلد ۱” عبدالرسول عبودیت
📘کتاب “حکمت متعالیه در اسفار اربعه-جلد۳” نوشته صدرالدین محمد شیرازی
📙📗 کتاب “رحیق مختوم- شرح حکمت متعالیه” آیت الله عبدالله جوادی آملی
