چرا علم برای ما سامان بخش نیست.

بخشی از کارگاه آموزشی سید محمد تقی طباطبایی در چهارمین دوره طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی

چرا علم برای ما سامان بخش نیست؟

علم یک نظم یا یک بنیاد است که در آن و با آن پژوهشها هماهنگ و مکمل یکدیگرند و همراه هم پیش می روند اما علم نه فقط نظم است بلکه نظم بخشی هم می کند و اگر نظم نبخشد علم صوری است. پیداست که در تلقی مفهومی، علم مجموعه روابط و قوانین و قواعد و طرحها است و هرجا که اینها نشاط و رونق داشته باشند آثار علمی بزرگ هم وجود دارد….تعداد مقالات را در صورتی می توان شاخص و ملاک وضع علم دانست که آن ها مظاهر قدرتی باشند که در همه شئون جامعه سریان دارد.شاید اعتراض کنند که در این بیان حقیقت به قدرت تحویل شده و قدرت طلبی به جای حقیقت دوستی نشسته است. حقیقت در حکمت و فلسفه و علم قدیم و علم جدید یک معنی نداشته است و ندارد. حقیقت در علم جدید همان قدرت به معنی توانایی و توان بخشی است. یعنی حقایقی که در علم آشکار می شود قواعد و طرح هایی است که با آن در جهان و در موجودات می توان تصرف کرد.
علم جدید علم بهره برداری است و اگر کشوری قادر به بهره برداری از آن نباشد، هرچند که صاحب دانشگاه و پژوهشگاه باشد، در حقیقت صاحب علم نیست بلکه مثالی از علم را با حقیقت و وجود آن اشتباه کرده است. این گفته را حمل بر نشناختن قدر دانشمندان نباید کرد. دانشمندان وظایف علمی-پژوهشی خود را انجام می دهند. اگر پژوهشهای آن ها به هم نمی پیوندد و در یک نظام جمع نمی شود و به قدرت تکنیکی و سازمانی مبدل نمی شود، گناه آن به گردن دانشمندان نیست. هیچکس دیگر را هم نمی توان مقصر دانست بلکه باید به فکر ترمیم گسیختگی تاریخی و بنای جهانی بود که در آن علم نه یک مفهوم و معنای شریف و مطلوب بلکه محور و نظم بخش و کارساز امور باشد.

جهت تفصیل مباحث منابع ذیل معرفی می گردد:
📃 مقاله “وضع علم و پژوهش در ایران” میزگرد اساتید
📃 مقاله “وضع علم در ایران”
📗 کتاب “درباره علم” نوشته دکتر رضا داوری اردکانی
📘 کتاب “علوم انسانی و برنامه ریزی توسعه” نوشته دکتر رضا داوری اردکانی